۷ تفاوت مهم فروشگاه‌های زنجیره‌ای ایران با نمونه‌های خارجی 

تیتر 20- فروشگاه‌های زنجیره‌ای سراسر جهان، بخش جدایی‌ناپذیر در نظام توزیع مدرن هستند و نقش کلیدی در عرضه مایحتاج روزانه و کالاهای مصرفی به مشتریان ایفا می‌کنند. با وجود رشد چشمگیر این فروشگاه‌ها در ایران طی سال‌های اخیر، هنوز تفاوت‌های قابل‌توجهی بین آنها با نمونه‌های خارجی از نظر ساختاری، عملکردی و استراتژیک وجود دارد. 

هدف فروشگاه‌های زنجیره‌ای، حذف واسطه‌ها و عرضه محصولات و خدمات موردنیاز مشتریان، در موقعیت مکانی نزدیک به آنهاست. افق کوروش، اتکا، شهروند، رفاه، جانبو، هفت، هایپراستار، هاپیرمی، هاپیرفامیلی، ویوان، دیلی‌مارکت، یاران‌دریان، وال‌مارکت و...، برخی از فروشگا‌ه‌های زنجیره‌ای در ایران هستند که بیشتر آنها قدمت بالایی ندارند اما در سال‌های اخیر، قادر به گسترش شعب و سهم بازار، خصوصا در حوزه کالاهای تندمصرف (FMCG) شده‌اند.

در مقابل، فروشگاه‌های زنجیره‌ای بزرگ دنیا مانند وال‌مارت، کارفور، آلدی، اشپار، سون الون (7-eleven)، کاستکو، دلاراما و... سال‌هاست در قالب شعب متعدد و غالبا در کشورهای مختلف، با به‌کارگیری مدیریت کارآمد، استفاده از فناوری‌های مدرن، اتخاذ استراتژی‌های بازاریابی و اجرای دقیق آنها، نیازهای مصرف‌کنندگان را فراهم می‌کنند.  
قدمت بالای فروشگاه‌های زنجیره‌ای کشورهای توسعه‌یافته، سیستم توزیع پیشرفته، ذائقه و رفتار خرید خارجی‌ها در مقایسه با ایرانی‌ها، تفاوت‌هایی را بین این فروشگاه‌ها با نمونه‌های داخلی رقم زده است. در ادامه، برخی از تفاوت‌ها ذکر شده‌اند:

تنوع و وسعت
فروشگاه‌های زنجیره‌ای خارجی معمولا طیف گسترده‌ای از محصولات را در متراژهای وسیع شامل می‌شوند. این فروشگاه‌ها غالبا هایپرمارکت‌های بزرگی هستند که علاوه بر موادغذایی، انواع لوازم منزل، پوشاک، اسباب‌بازی و ... را نیز عرضه می‌کنند. فروشگاه‌های زنجیره‌ای ایران به طور میانگین، وسعت کمتری دارند و بیشتر بر ارائه مواد غذایی و کالاهای اساسی متمرکزند. تنوع کالاها در این فروشگاه‌ها نسبت به نمونه‌های خارجی محدودتر است. با توجه به شاخص‌های کشورهای پیشرفته، برخی از فروشگاه‌های زنجیره‌ای ایران، از نظر وسعت، در دیگر کشورها، اصلا فروشگاه زنجیره‌ای محسوب نمی‌شوند و بیشتر کارکرد سوپر مارکتی و محدود دارند!

تمرکز مالکیت
فروشگاه‌های زنجیره‌ای خارجی غالبا در مالکیت شرکت‌های بزرگ و چندملیتی هستند و از قدرت مالی و تجربه بالا در مدیریت زنجیره‌ عرضه و تقاضا برخوردارند. این شرکت‌ها با سرمایه‌گذاری کلان، توانایی راه‌اندازی شعب متعدد در مناطق مختلف را دارند و در مواجهه با بحران‌های اقتصادی، می‌توانند سرپا بمانند. فروشگاه‌های زنجیره‌ای ایران، اغلب تحت مالکیت بخش خصوصی یا بعضا وابسته به نهادهای اقتصادی هستند. پراکندگی سهام آنها بین افراد و شرکت‌های مختلف، چالش‌هایی را در زمینه تصمیم‌گیری‌های کلان و سرمایه‌گذاری‌های بلندمدت ایجاد می‌کند.

برند و کیفیت
فروشگاه‌های زنجیره‌ای خارجی، تمرکز فزاینده‌ بر برندسازی و ارائه محصولات باکیفیت دارند. این فروشگاه‌ها با سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، تولید محصولات باکیفیت برند اختصاصی خود را دنبال می‌کنند و با ارائه گارانتی و خدمات پس از فروش، به دنبال جلب اعتماد و رضایت مشتریان هستند. فروشگاه‌های زنجیره‌ای ایران، تا حد زیادی به عرضه محصولات برندهای شناخته‌شده داخلی و خارجی متکی هستند. این فروشگاه‌ها، تمرکز کمتری بر برندینگ و عرضه محصولات باکیفیت، با برند اختصاصی دارند و همین امر چالش‌هایی را در زمینه رقابت با نمونه‌های خارجی ایجاد کرده است.

فناوری و نوآوری در خدمات
فروشگاه‌های زنجیره‌ای خارجی از به‌روزترین فناوری‌ها در زمینه‌های مختلف مانند سیستم‌های انبارداری، صندوق‌های فروش، بازاریابی، چیدمان، طراحی و ... استفاده می‌کنند. آنها با استفاده از هوش مصنوعی و یادگیری ماشین، به دنبال ارتقای تجربه خرید، سفر دلپذیر مشتری و خدمات شخصی‌سازی‌شده هستند. فروشگاه‌های زنجیره‌ای ایران در مقایسه با نمونه‌های خارجی، از سطح پایین‌تری از فناوری در اجرا استفاده می‌کنند. به‌کارگیری فناوری‌های نوین در این فروشگاه‌ها با چالش‌هایی مانند هزینه بالا، کمبود دانش فنی و زیرساخت‌ نامناسب مواجه است.

صفوف طولانی مشتریان در فروشگاه‌های زنجیره‌ای شلوغ، مشکلات پرداخت کارتی از جمله چالش‌ها در ایران هستند اما در بیشتر فروشگاه‌های خارجی، فناوری‌های مانند QR‌کد، NFC یا کیف پول کاربرد دارد.

آموزش، فرهنگ سازمانی و منابع انسانی
فروشگاه‌های زنجیره‌ای خارجی، در زمینه آموزش و توانمندسازی منابع انسانی خود سرمایه‌گذاری زیادی می‌کنند. آنها با ایجاد فرهنگ سازمانی مبتنی بر احترام، کار تیمی و مشتری‌مداری، به دنبال جذب و حفظ پرسنل متخصص و متعهد در صنعت فروشگاهی هستند. فروشگاه‌های زنجیره‌ای ایران در زمینه فرهنگ سازمانی و منابع انسانی، چالش‌های متعددی دارند و با وجود آموزش‌های مشتری مداری، هنوز  نگاه کالایی به مصرف‌کنندگان به عنوان ابزار سودآوری غالب است. همچنین فقدان آموزش‌ کافی، حقوق و مزایای پایین و نبود نظام جامع ارتقای شغلی، انگیزه و کارایی کارکنان را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد.

قوانین و دولت‌ها
در کشورهای توسعه‌یافته، دولت‌ها با وضع قوانین مناسب و مقررات‌زدایی زائد، بستر فعالیت عادلانه، منصفانه و شفاف را برای فروشگاه‌های زنجیره‌ای فراهم می‌کنند و با ارائه حمایت‌ها و مشوق‌های لازم، منجر به رشد و توسعه این نوع فروشگاه‌ها می‌شوند. با این حال، در ایران، قوانین و مقررات حاکم بر فعالیت فروشگاه‌های زنجیره‌ای، نیازمند اصلاح و به‌روزرسانی است. بوروکراسی اداری پیچیده، قوانین مالیاتی نامناسب و عدم حمایت کافی دولت، از چالش‌های فراروی این فروشگاه‌هاست.

خدمات جانبی و جذاب
فروشگاه‌های زنجیره‌ای کشورهای خارجی، با پیروی از مدل‌های مشتری‌مداری مانند مدل کانو، علاوه بر خدمات ضروری و عملکردی، از خدمات جذاب و انگیزشی برای جلب‌نظر مشتریان استفاده می‌کنند. مثلا فراهم‌سازی فضای بازی کودکان برای خانواده‌هایی  که با فرزندان خردسال برای خرید مراجعه می‌کنند یا خدمات رفاهی ویژه حمل‌ونقل کالا از محل فروشگاه تا پارکینگ، تجربه لذت‌بخش خرید را برای خانواده‌ها ایجاد می‌کند. فروشگاه‌های زنجیره‌ای در ایران، بیشتر روی خدمات  اولیه و ضروری، متمرکز هستند و چنانچه سرویس مناسب در حوزه خدمات اصلی به مشتری ارائه کنند، کافی می‌دانند و توجه چندانی به خدمات جذاب برای نگهداشت مشتریان و تجربه ماندگار خرید در اذهان آنها ندارند. 

پیشرفت‌های فروشگاه‌های زنجیره‌ای در ایران
با وجود چالش‌های یادشده در فروشگاه‌های زنجیره‌ای در ایران در مقایسه با فروشگاه‌های خارجی، پیشرفت‌های قابل‌توجهی در سال‌های اخیر، در صنعت فروشگاهی کشور رخ داده است. 

افزایش دسترسی خصوصا در مناطق محروم و کم‌برخوردار، تنوع محصولات ایرانی با برندهای مختلف، استفاده از فناوری‌های نوین مانند سیستم‌ اتوماسیون فروش و صندوق‌ خودکار، ارائه تخفیف و حراج با اتکا به قدرت خرید بالا و حذف واسطه‌ها برای جذب مشتری، بخشی از موفقیت‌های فروشگاه‌های زنجیره‌ای داخل کشور است. ایجاد فرصت‌های شغلی جدید در بخش‌های مختلف فروش، انبارداری، بازاریابی و نظایر آن، ارتقای کیفیت و استانداردهای کالاها و خدمات در برخی فروشگاه‌ها، با استفاده از تجهیزات مدرن، از دیگر اتفاقات مثبت در مسیر توسعه کمی و کیفی فروشگاه‌های زنجیره‌ای در ایران است.

آینده فروشگاه‌های زنجیره‌ای در ایران
با توجه به پیشرفت‌های یادشده، انتظار می‌رود فروشگاه‌های زنجیره‌ای در ایران در آینده نیز به رشد و توسعه خود ادامه دهند. در این زمینه، با رشد طبقه متوسط و افزایش سطح درآمد مردم، تقاضا برای خرید از فروشگاه‌های مدرن و باکیفیت افزایش می‌یابد. حمایت‌ دولت از طریق وضع قوانین و مقررات مناسب، ارائه تسهیلات و مشوق‌های لازم، می‌تواند به توسعه صنعت فروشگاهی کمک کند. همچنین استفاده از فناوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، یادگیری ماشین و اینترنت اشیا،  موجب ارتقای کارایی و ارائه خدمات بهتر به مشتریان در فروشگاه‌های زنجیره‌ای داخلی خواهد شد. 

با تمایل روزافزون مردم به خرید از فروشگاه‌های زنجیره‌ای، می‌توان انتظار داشت این فروشگاه‌ها همانند نمونه‌های خارجی، جایگاه بالاتر و ارزنده‌تری در نظام توزیع، به نفع مصرف‌کنندگان، تولیدکنندگان و اقتصاد کشور کسب کنند.